 |
|
|||
ZNA - هه‌ولێر
سه‌رۆك بارزانی له چاوپێكه‌وتنێكی تایبه‌تی رادیۆی "مۆنتی كارلۆ"ـی فه‌ره‌نسیدا كه ئه‌مڕۆ سێشه‌م 27ـی شوباتی 2024 بڵاوبووه‌ته‌وه، رایگه‌یاند، دیموكراسی له عێراق له‌سه‌ر هه‌ردوو ئاستی ناوخۆ و ده‌ره‌وه‌دا هه‌ڕه‌شه‌ی له‌سه‌ره، نیگه‌رانی خۆی به‌رامبه‌ر ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌یه ده‌ربڕی. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: میوانی گفتوگۆی ئه‌مڕۆی رادیۆی مۆنتی كارلۆ، سه‌ركرده‌ی كورد به‌ڕێز مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستانه له هه‌ولێر پایته‌ختی هه‌رێمی كوردستان ئه‌م دیداره‌ی له‌گه‌ڵ ساز ده‌كه‌ین، به‌ڕێز سه‌رۆك بارزانی به‌خێرهاتنت ده‌كه‌ین. با به‌م پرسیاره ده‌ست پێ بكه‌ین ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی ساڵ و نیوێك به‌سه‌ر كابینه‌كه‌ی محه‌مه‌د شیاع سوودانی تێپه‌ڕده‌بێت كه ئێوه‌ش له حكوومه‌ته‌كه‌ی به‌شدارن، ئه‌دای حكوومه‌ته‌كه‌ی سوودانی له‌م ماوه‌یه‌دا چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنی و رۆڵی ئێوه چییه له‌نێو حكوومه‌ته‌كه‌یدا؟ سه‌رۆك بارزانی: به‌شداریكردنمان له حكوومه‌ته‌كه‌ی به‌ڕێز سوودانی له‌سه‌ر بنه‌مای رێككه‌وتنێكی سیاسی بوو وه هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ش هاوپه‌یمانی ئیداره‌ی ده‌وڵه‌ت پێكهێنرا. ئه‌وه‌ی تێبینیمان كردووه به‌ڕێز سوودانی مه‌به‌ستیه‌تی ئه‌و رێككه‌وتنامه سیاسییه جێبه‌جێ بكات كه له نێوان لایه‌نه‌كان كراوه، به‌ڵام له هه‌مانكاتدا سه‌رنجی ئه‌وه‌مان داوه سوودانی رووبه‌ڕووی چه‌ندین ئاسته‌نگ بووه‌ته‌وه. ئێمه پشتیوانی و پاڵپشتیمان كردووه به ئامانجی جێبه‌جێكردنی ئه‌و خاڵانه‌ی كه رێككه‌وتنی له‌سه‌ر كراوه، به‌ڵام رووبه‌رووی به‌ربه‌ستی راسته‌قینه‌ش ده‌بینه‌وه. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: ئه‌و به‌ربه‌ست و ئاسته‌نگانه له كوێوه هاتوون؟ سه‌رۆك بارزانی: ئاسته‌نگه‌كانی رێگریكردن لێی له جێبه‌جێكردنی ئه‌و خاڵانه‌ی كه لایه‌نه‌كان له‌سه‌ری رێككه‌وتوون. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ : ئایا له‌لایه‌ن لایه‌نێكی دیاریكراوه‌وه رێگری لێ ده‌كرێت وه ئایا تۆمه‌ته‌كان ئاڕاسته‌ی لایه‌نێكی دیاریكراو ده‌كرێت؟ سه‌رۆك بارزانی: نامه‌وێت لایه‌نێكی دیاریكراو تۆمه‌تبار بكه‌م، به‌ڵام چه‌ند لایه‌نێك هه‌ن هه‌وڵده‌ده‌ن ئاسته‌نگ له به‌رده‌م كاره‌كانی حكوومه‌تی فیدڕاڵی دابنێن، ئه‌وه زۆر روونه. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: ئایا ئێوه له كاركردن له‌نێو ئه‌م حكوومه‌ته ئاسووده‌ن به‌شێك له هاوپه‌یمانه سه‌ره‌كییه‌كانتان خۆیان دوورخسته‌وه به نموونه سه‌ردییه‌كان و به‌شێكیشیان فه‌رامۆشكران به نموونه به‌ڕێز حه‌لبووسی، له‌م سۆنگه‌یه‌وه ئایا ئێوه ئاسووده‌ن یاخود دوودڵ و نیگه‌ران ؟ سه‌رۆك بارزانی: به راشكاوی ئێمه نیگه‌رانین، نیگه‌رانین له‌م دۆخه، دیموكراسی له عێراق هه‌ڕه‌شه‌ی له‌سه‌ره. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: ئه‌م هه‌ڕه‌شه‌یه له ناوخۆی عێراقه‌وه هاتووه یاخود له ده‌ره‌وه؟ سه‌رۆك بارزانی: له‌سه‌ر هه‌ردوو ئاستی ناوخۆ و ده‌ره‌وه. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: چه‌نده‌ها راپۆرتی رۆژنامه‌وانی باس له‌و سه‌ختی و ئاسته‌نگانه ده‌كات كه رووبه‌رووی هه‌رێمی كوردستان بۆته‌وه به تایبه‌ت له‌باره‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان هه‌ولێر و سلێمانی و په‌یوه‌ندیی نێوان ئه‌و دوو حزبه ركابه‌ره‌ی هه‌رێمی كوردستان، سه‌ره‌ڕای هه‌موو ناكۆكییه‌كانی رابردووتان، به‌ڵام ئێوه به یه‌كده‌نگ و به یه‌ك پاكێج ده‌چوونه به‌غدا، كه‌چی ئه‌مڕۆ به جیاجیا روو له به‌غدا ده‌كه‌ن ئه‌وه‌ش به‌جۆرێك دۆخی لێكدابڕان له هه‌رێمی كوردستان لێك ده‌درێته‌وه؟ سه‌رۆك بارزانی: ئه‌وه‌ی جێگه‌ی نیگه‌رانییه... به‌ڵام به راشكاوییه ده‌ڵێم ناكۆكییه‌كان له‌سه‌ر پرسه ستراتیژی و ئامانجه ستراتیژییه‌كانه، ئه‌گه‌ر ناكۆكی له‌سه‌ر بابه‌ته ته‌كنیكییه‌كان هه‌بێت ئه‌وه زۆر ئاسانه چاره‌سه‌ربكرێن، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا به‌و په‌ڕی هه‌وڵه‌كانمان هه‌وڵ ده‌ده‌ین بۆ تێپه‌ڕاندنی ناكۆكییه‌كان و كار ده‌كه‌ین بۆ یه‌كخستنی ریزه‌كانی كورد وه‌كو پێشتر. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: ئه‌گه‌ر قسه له‌باره‌ی بابه‌ته ستراتیژییه‌كان بكه‌ین ده‌كرێت بابه‌تێكی گشتگیر بێت، به‌ڵام دیارترین به‌ربه‌ست چییه كه بووه‌ته له‌مپه‌ر له‌به‌رده‌م یه‌كڕیزی كورد؟ سه‌رۆك بارزانی: بۆ نموونه ناكرێت سازش له‌سه‌ر قه‌واره‌ی هه‌رێم بكرێت، ناكرێت هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ هه‌ر كه‌س و لایه‌نێك بكرێت كه ده‌یه‌وێت هه‌رێم هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه، ناكرێت هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵ لایه‌نێك ببه‌سترێت كه ده‌یه‌وێت كۆتایی به هه‌رێمی كوردستان بهێنێت. ئه‌وه بابه‌تێكی ستراتیژییه. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: ئایا به‌ڕای به‌ڕێزتان كه‌سانێك هه‌ن هه‌وڵ بۆ ئه‌وه بده‌ن؟ سه‌رۆك بارزانی: به‌ڵێ به دڵنیاییه‌وه‌ئه‌وه زۆر روونه. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: با راشكاوتر بین، جەنابتان لە كوردستانی ئێران لەدایكبوون، پەیوەندیتان پێشتر تاڕادەیەك باش بوو لەگەڵ ئێران، بەڵام لەم دواییە دەبینین پاشەكشەیەكی گەورە لە پەیوەندییەكانتان هەیە، بە تایبەتیش بەهۆی هێرشەكەی ئێران بۆ سەر هەولێر كە بووە هۆی گیان لەدەستدانی ژمارەیەك كەس، ئێران تۆمەتبارتان دەكات بەوەی بوونەتە پەناگەی نەیارانی، چۆن وەڵامی ئەو تۆمەتانە دەدەنەوە؟ سەرۆك بارزانی: ئەو تۆمەتانە پووچەڵن، ئێران پێش خەڵكی تر دەزانێت ئەو تۆمەتانە پووچەڵن. بەڵێ من لە مەهاباد لە دایكبووم، هیچ ڕۆژێك لە ڕۆژان نەمانویستووە پەیوەندییەكی گرژمان لەگەڵ ئێران هەبێت، ڕێگەش نادەین هەرێمی كوردستان ببێتە شوێنی هەڕەشەكردن لە ئێران. لە ساڵی 2020ـه‌وه تاوەكو ئەمڕۆ، هەولێر وەك شار و وەك پارێزگا ڕووبەڕووی 134 هێرشی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و مووشەكی بالیستی بۆتەوە لەلایەن ئێرانەوە یان لەلایەن ئەوانەی سەر بە ئێرانن. بەردەوام بەوە پاساو بۆ ئەو تاوانانە دەهێننەوە كە بنكەی هەواڵگریی نێودەوڵەتی هەیە و بە دیاریكراویش مۆساد دیاری دەكەن، یان ئۆپۆزسیۆنی كوردی كە لە هەرێمی كوردستانن. من دڵنیام ئەگەر بارەگای مۆساد لە هەرێمی كوردستان هەبوایە، بوێریی ئەوەیان نەدەبوو لێی بدەن. ئەوان نەیانتوانیوە وەڵامی بەهێزەكان بدەنەوە، بۆ پاساوی شكستی خۆیان لە ناوخۆ، هەولێر بەوە تۆمەتبار دەكەن كە ئۆپۆزسیۆنی ئێران لەخۆ دەگرێت یان شتی دیكە. لێدانی خێزانێكی بێتاوانی ئاشتیخواز و كوشتنی كچێكی یازده مانگان، ئەمە تاوانە. پێدادەگرن لەسەر ئەوەی ئەوان لە بارەگای مۆسادیان داوە و ئەفسەرێكیان كوشتووە، بۆیە ئەمانە تۆمەتی پووچ و بێ بنەمان. ئەگەر بابەتەكە لەسەر بوونی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانە، ئەوا ئۆپۆزسیۆنی ئێران ماوەی پەنجا ساڵە لێرەن. لەسەر بنەمای ڕێككەوتنێكی سێ لایەنە لەنێوان حكوومەتی فیدڕاڵی و حكوومەتی هەرێمی كوردستان و ئێران، هەروەها بەهۆی بەدەنگەوەهاتنی ئۆپۆزسیۆنی كوردیی ئێرانی، سەرجەم هێزەكان لە ناوچە سنوورییەكان كشێندرانەوە و گەڕانەوە ناوچەكانی نیشتەجێبوون لە دەوروبەری هەولێر. ئەمەش لەسەر بنەمای ڕێككەوتن كراوە. بۆیە تۆمەتەكانی ئێران لە راستیدا تۆمەتی پووچەڵن، ئێمە هیچ ڕۆژێك لە ڕۆژان نەمانویستووە كە پەیوەندیمان لەگەڵ ئێران بشڵەژێت. منیش بە لامەوە سەیرە كە بۆچی ئێران ئەم نەهجەی گرتۆتە بەر. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: ئایا حكوومەتی فیدڕاڵی بەوە هەڵسا كە پێویست بوو بۆ وەڵامدانەوەی ئەوەی لە هەولێر ڕووی دا؟ سەرۆك بارزانی: جووڵەیەكی كرد، بەڵام لە راستیدا ئەنجامی جووڵانەوەكە لە ئاستی ئەو تاوانە نەبوو كە ئەنجام درا. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: هەموو مشتومڕی ئێستای عێراق لەبارەی كشانەوەی هێزەكانی هاوپەیمانانە، بە راشكاویش بڵێم كشانەوەی ئەمریكییەكان، ئایا ئەمە كورد دەخاتە دوودڵییەوە؟ سەرۆك بارزانی: رەنگە ئەمە هەمان ئەو سیناریۆیە بێت كە دووبارە دەبێتەوە كە لە ساڵی 2011 ڕووی دا، كاتێك هێزەكانی ئەمریكا و هێزەكانی هاوپەیمانان لەگەڵیدا كشانەوە، پاش ماوەیەك بینیمان داعش نزیكەی سێیەكی عێراقی داگیر كرد و هاتنە نێو عێراق و خەریكبوو هەموو عێراق بگرن، ئەگەر پاڵپشتیی هاوپەیمانان نەبوایە، دۆخەكە جیاوازتر دەبوو. رێككەوتنێك هەبوو لە نێوان حكوومەتی فیدڕاڵی و ئەمریكا و هاوپەیمانان، ئەو ڕێككەوتنە 10 ساڵی بەسەردا تێپەڕی، رەنگە ئەو ڕێككەوتنە پێویستی بە پێداچوونەوە هەبێت، بەڵام ئەمە لە تایبەتمەندیی حكوومەتی فیدڕاڵی و دەزگا تایبەتمەندەكانە، لە تایبەتمەندیی گرووپە چەكدارەكان نییە كە ئەوان بڕیار بدەن، ئەمە بابەتێكی چارەنووسسازە و پەیوەندیی بە هەموو عێراقییەكانەوە هەیە و هیچ لایەنێك مافی ئەوەی نییە تاكلایەنە بڕیار لەم بابەتە بدات. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: لە ئاستی ناوخۆییدا بارگرانیی ئابووری هەیە، بەهۆی دواكەوتنی مووچەی فەرمانبەران، ئەمەش لەگەڵ وەستانی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان، چۆن سەیری بڕیارەكانی ئەم دواییەی دادگای فیدڕاڵی دەكەن لەبارەی مووچە و داهاتەكانی هەرێمی كوردستان؟ سەرۆك بارزانی: بەداخێكی زۆرەوە بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵی هەمووی لە دژی هەرێمی كوردستانە، بە تەواوی لایەنگرە و دژی هەرێمی كوردستانە، بۆ زانیاریت ئەو دادگایە دادگایەكی دەستووریی نییە، بەڵكو لە سەردەمی برێمەر پێكهێندراوە، ئێستا بە ڕۆڵی دەسەڵاتی دادوەری و دەسەڵاتی یاسادانان و دەسەڵاتی جێبەجێكردن هەڵدەستێت. پێموایە دادگای فیدڕاڵی زیادەڕۆیی لە دەسەڵات و ئەركە بنەڕەتییەكانیدا كردووە. بڕیارەكانی بە ئینساف و دادپەروەرانە نییە و بە تەواوی لە دژی هەرێمی كوردستانە. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: لەسەر خاڵێك دەوەستم، هەندێك نیگەرانی هەیە لە لایەن دۆستەكانتان لە ڕۆژئاوا، ئایا نەوەی سێیەم توانای ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو ئاڵنگارییانەی هەیە كە ئەمڕۆ لە هەرێمی كوردستان روودەدات؟ سەرۆك بارزانی: پرسیارێكی جوانە، من هەمان ترسم هەبوو، بەڵام لە شەڕی دژ بە داعش، بۆ ماوەی نزیكەی دوو مانگ ناڵاندمان، بەڵام دواتر نەوەیەكی نوێی بەهێزتر و خاوەن ئەزموونتر و بە ئیرادەتر دەرچوو. راستە ئێستا نەوەیەكی نوێ هەیە، ناتوانین بڵێین كە كاریگەر نییە بە پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و ئەو پێشكەوتنەی لە دونیا ڕووی دا، بەڵام ئێستا نەوەیەك هەیە كە ئامادەیە بە چەك و ئامادەشە بە فكر و ئیرادە. بۆیە من بە راشكاوانە دەڵێم ناترسین و سەدان هەزار گەنجمان هەیە كە ڕەنگە ئەوە زۆر تێپەڕێنن كە نەوەی یەكەم و دووەمی كوردستان پێی گەیشتوون. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: پێنج ساڵ بەسەر ڕیفراندۆمە مێژووییەكەدا تێپەڕ دەبێت، كە ئەنجامتان دا لەبارەی مافی هەرێمی كوردستان بۆ دیاریكردنی چارەنووسی خۆی، ئەوەی بە كردەیی رووی دا پەیوەندییەكە لەگەڵ ناوەند هەندێك تێكچوو، ئایا فیدڕاڵی بە بیرۆكەیەكی كرداری بۆ ئەم ناوچەیە دەزانیت؟ سەرۆك بارزانی: پاش ڕووخانی ڕژێم لە ساڵی 2003، پەرلەمانی كوردستان بڕیاری دا فیدڕاڵیەت بكرێتە بنەمای پەیوەندی لەگەڵ بەغدا، منیش ماوەیەكی درێژ لە بەغدا بووم پاش ڕووخانی ڕژێم، لە میانی داڕشتنەوەی دەستوور بە رژدی و دڵسۆزی كارمان كرد بۆ ئەوەی عێراقێكی دیموكراسی فرەیی فیدڕاڵی بونیاد بنێین. پاش ماوەیەك تێبینیمان كرد كە كەسانێك هەن لە راستیدا باوەڕیان بە فیدڕاڵیەت نییە، تەنانەت پاشەكشەیان لە دەستووریش كرد، لە كاتێكدا لە دیباجەی دەستووردا هاتووە كە پابەندبوون بەم دەستوورە گەرەنتیی یەكێتیی عێراق دەكات. دەستوور پێشێل كرا، ئەگەر فیدڕاڵیەت كرداری بوایە و پابەند بوونایە پێی و بە دەستوور، ئێمە بۆ ڕیفراندۆم هەنگاومان نەدەنا. لەبەر ئەوە جارێكی دیكە دەڵێم دیموكراسیەت هەمووی لە عێراق لەژێر هەڕەشەدایە، فیدڕاڵیەت لەژێر هەڕەشەدایە. لە سایەی ئەم سیستەمانەی لە ناوچەكەدان، راستییەكەی پێدەچێت نە فیدڕاڵیەت و نە غەیری فیدڕاڵیەتیش سوودی هەبێت. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: چۆن سەیری ئاییندەی عێراق دەكەیت؟ سەرۆك بارزانی: یان عێراق ئەوە دەكات كە ڕێككەوتنی لەسەر كراوە و بۆ دیموكراسیەت دەگەڕێتەوە و بۆ بنەما سەرەكییەكان دەگەڕێتەوە كە (هاوبەشی، سازان و هاوسەنگی)یە، ئەوكات رەنگە عێراق لەو قەیرانە ڕزگار بكرێت كە تێیدا دەژی، بەڵام تاكڕەویكردن لە دەسەڵات و دەست بەسەرداگرتنی هەموو شتێك لە لایەن گرووپێكی دیاریكراو و قەوارەیەكی دیاریكراو و پێكهاتەیەكی دیاریكراو، لە راستیدا عێراق بەرەو خراپتر دەڕوات. گەڕانەوە بۆ دیموكراسیەت و دەستوور و بۆ بنەما سەرەكییەكان (هاوبەشی، سازان و هاوسەنگی). بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: جەنابی سەرۆك ئێوە دەتانگوت دۆستی كورد چیایە، ئەمڕۆ كێ دۆستی كوردە؟ سەرۆك بارزانی: چیا لەگەڵ دۆستی زۆر لە دونیا. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: كێن ئەوان؟ سەرۆك بارزانی: ئەوان زۆرن. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: پەیوەندیتان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ؟ سەرۆك بارزانی: بۆ نموونە لە وڵاتانی عەرەبی، لەگەڵ گەلانی وڵاتانی عەرەبی، لەگەڵ ڕۆژئاوا، ئەمریكا، لەگەڵ هەموو دونیا، لەگەڵ ڕۆژهەڵات. سوپاس بۆ خوا ئێستا دۆستمان لە هەموو شوێنێك هەیە. بێژه‌ری مۆنتی كارلۆ: ئێستاش وەك پێشوو پشتیوانانی دۆزی كورد هەن؟ سەرۆك بارزانی: تێگەیشتن و پشتیوانی هەیە، بەڵام لە راستیدا لە ئاستی داواكراو نییە، هەندێكجار ڕووداوێك دێتە پێشەوە و هەموو بابەتەكانی دیكە دادەپۆشێت، بۆ نموونە شەڕی ئۆكرانیا، شەڕی غەززە، بۆیە هەندێكجار بایەخدانەكان دەگۆڕێن و دەگوازرێنەوە لە شوێنێكەوە بۆ شوێنێكی دیكە. ئەم هەواڵە 310جار خوێندراوەتەوە |
پێناسە | گەلەری | ئەرشیف | پەیوەندی
پێبژاردنی پۆلیسی هاتووچۆ هەولێر | دهۆک | سلێمانی
هەموو مافەکان پارێزراون بۆ ئاژانسی هەواڵی زاگرۆس
Developed By: Omed Sherzad