|
(پاوان تەتەر شروڤەکاری سیاسی و بسپور لە پەیوەندیەکانی دەرەوە و ئاسایێشی نیشتیمانی)
بۆچی ناتوانرێت بە توندوتیژی ئینکاری بوونی نەتەوەیەک بکرێت؟ بۆ نمونە عەرەب چی بە کورد دەکات لە رژئاوایی کوردستان تەنها بۆ ئەوەی کورد واز لە هێشتنەوەی کلتوری خۆی بهێنێت، بۆ نمونە ئەوەیی لە ئاهەنگی هەلکردنی ئاگری نەوروزی ئەمسال کرا؟
هەوڵدان بۆ نکۆڵیکردن لە بوونی گروپێکی نەتەوەیی لە ڕێگەی توندوتیژیەوە نەک هەر نائەخلاقی و نامرۆڤانە، بەڵکو بێکاریگەر و دژە بەرهەمە لەبەر چەند هۆکارێک:
خۆڕاگری و کاردانەوە: توندوتیژی دژی گروپێکی نەتەوەیی دەتوانێت زیاتر هەست بە یەکگرتوویی و پاڵنەری گروپەکە بکات بۆ بەرگریکردن لە کولتوور و ناسنامەکەی. هەروەها دەتوانێت ببێتە هۆی داوایی جیابوون هەرچەندە لە پرسی کوردا ئەوە مافی رەوایی خویانە وەکە نەتەوە.
سەرنج و ڕەخنەی نێودەوڵەتی: هەوڵی توندوتیژانە بۆ نکۆڵیکردن لە بوونی گروپێکی نەتەوەیی دەتوانێت ببێتە هۆی سەرنج و ڕەخنەی نێودەوڵەتی، ئەمەش دەتوانێت لێکەوتەی سیاسی و ئابووری بۆ ئەو وڵاتە دروست بکات کە هەوڵی جێبەجێکردنی ئەو جۆرە ڕێوشوێنانە دەدات.
مافی مرۆڤ: توندوتیژی بەرامبەر بە نەتەوەیەک پێشێلکردنی بنەماکانی مافی مرۆڤە، کە بریتین لە مافی ژیان، ئاسایش، جیاکاری نەکردن و چارەنووسی کولتووری. ڕێککەوتننامە و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان وەک نەتەوە یەکگرتووەکان کار بۆ پاراستنی ئەو مافانە دەکەن و دەتوانن ڕێوشوێن بەرامبەر ئەو وڵاتانە بگرنەبەر کە پێشێلی ئەو مافانە دەکەن.
فرەچەشنی کولتووری: فرەچەشنی کولتووری بەشێکی بەنرخ و دەوڵەمەندکەری میراتی هاوبەشی مرۆڤایەتییە. هەوڵدان بۆ سڕینەوەی نەتەوەیەک و کولتوورەکەی بە مانای لەدەستدانی ئەم فرەچەشنییە و دەتوانێت ببێتە هۆی ئەوەی جیهانێکی کەمتر لێبوردە و کەمتر یەکگرتوو بێت.
وانەی مێژوویی: مێژوو دەریخستووە کە هەوڵدان بۆ نکۆڵیکردن لە بوونی نەتەوەیەک لە ڕێگەی توندوتیژیەوە زۆرجار دەبێتە هۆی ئازار و لەدەستدانی ژیان و ململانێی درێژخایەن. فێربوون لەم هەڵە مێژووییانە و کارکردن بۆ کۆمەڵگای ئاشتیخواز و گشتگیر، بۆ دروستکردنی جیهانێکی هاوسەنگتر و بەردەوامتر زۆر گرنگە.
لە دۆسیەی عەرەب و کورد لە روژئاوایی کوردستان، گرنگە هەوڵبدرێت بۆ چارەسەری ئاشتیانەی ململانێکان، کە هەموو لایەنەکان ڕێز لە ماف و کولتوورەکانی یەکتر بگرن. ئەمەش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە دروستکردنی داهاتوویەکی سەقامگیر و گشتگیر بۆ هەموو دانیشتوانی ناوچەکە.
ئەوەیی لە سوریا دژی لە ناوبردی کورد دەکرێت:
ململانێی نێوان کورد و عەرەب لە سوریا ئاڵۆزە و ڕەگ و ڕیشەی لە هەردوو فاکتەری مێژوویی و سیاسیدا هەیە. کورد کەمینەیەکی نەتەوەییە لە سوریا و نزیکەی 10-15%ی دانیشتوانی سوریا پێکدەهێنن. بە شێوەیەکی سەرەکی لە ناوچەکانی باکور و باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا نیشتەجێن کە ناوچەکانی روژئاوایی کوردستانن. کورد لە مێژە خەباتی بۆ ئۆتۆنۆمی و مافی زیاتر لە چوارچێوەی سوریا کردووە و لە مێژوودا لەلایەن حکومەتە دەسەڵاتدارە عەرەبییەکانەوە پەراوێزخراوە و جیاکاری کراوە.
چەند هۆکارێک هەن کە بەشدارن لە گرژی نێوان کورد و عەرەب لە سوریا:
سیاسەتی پاکتاوی نەتەوەیی و بەعەرەبکردن: ڕاپۆرتی پاکتاوکردنی نەتەوەیی ناوچە کوردنشینەکان لە ڕێگەی ئاوارەکردنی زۆرەملێی دانیشتوانی کورد و جێگرەوەیان بە کۆچبەرانی عەرەب بڵاوبووەتەوە. ئەم سیاسەتە ئامانجی لاوازکردنی بوونی کوردە لە ناوچەکەدا و ڕێگریکردنە لە پێکهێنانی قەوارەیەکی یەکگرتووی کوردی.
ئیدیعای خاکی و دەسەڵاتی سیاسی: هەردوو گروپی عەرەبی و کوردی ئیدیعای هەمان خاک لە سوریا دەکەن کە بە هەموو بەلگە مێژوویەکان خاکی رەسەنی کوردستانە، ئەمەش دەبێتە هۆی ناکۆکی و گرژی نێوان لایەنەکان. کورد لە پێناو ئازادی کە مافی خویانە زیاتر خەبات دەکات، لە کاتێکدا حکومەتی سوریا و بەشێک لە گروپە ئۆپۆزسیۆنە عەرەبییەکان دژایەتی ئەم کارە دەکەن.
ئەکتەرە ناوچەییەکان و شەڕی بە وەکالەت: ململانێی سوریا لە چوارچێوەی بەرفراوانی ناوچەیی دابڕاو نییە. وڵاتانی دراوسێی وەک تورکیا و ئێران بەرژەوەندی و ئامانجی تایبەت بە خۆیان لە سووریا هەیە و پشتیوانی گرووپە جۆراوجۆرەکانی ململانێکانیان کردووە، لە نێویاندا هەردوو ئەکتەری عەرەب و کورد. تورکیا پەیوەندییەکی تایبەتی ئاڵۆزی لەگەڵ کوردەکانی سوریا هەیە، بەو پێیەی گروپە چەکدارە کوردییەکانی وەک یەپەگە بە درێژکراوەی ڕێکخراوی کوردیی قەدەغەکراوی پەکەکە دەبینێت، کە بە گروپێکی تیرۆریستی دەزانێت.
بۆ بەڕێوەبردنی دۆخەکە و کەمکردنەوەی گرژییەکانی نێوان کورد و عەرەب لە سوریا، چارەسەرێکی سیاسی گشتگیر پێویستە کە ڕێز لە ماف و بەرژەوەندییەکانی هەموو لایەنەکان بگرێت. گرنگە دیالۆگ و لێکتێگەیشتن و هاوکاری نێوان گروپە نەتەوەیی و سیاسییە جیاوازەکان بەرەوپێش ببەین بۆ ئەوەی بەدی بهێنرێت
بۆچی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەوەندە کار ناکات بۆ ئەوەی ئەو شتانە بوەستێنن کە بەسەر کورد لە سوریادا دێت؟
چەند هۆکارێک هەن کە کاریگەرییان لەسەر وەڵامدانەوەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ دۆخی کورد لە سوریا هەیە:
ئاڵۆزیی ململانێکان: شەڕی ناوخۆی سوریا ململانێیەکی ئاڵۆز و فرەڕەهەندە و چەندین ئەکتەری تێدایە، لەنێویاندا هێزی ناوخۆیی و ناوچەیی و هەروەها زلهێزە نێودەوڵەتییەکان. ئەم ئاڵۆزییه وا دەکات گەیشتن به ڕێککەوتن له سەڕ ستراتیژێکی هاوبەش بۆ مامەڵه لە گەڵ دۆخەکه به تایبەت کاتێک باس له پاراستنی مافی مرۆڤی کورد و نەتەوەکانی دیکەیی سوریا دەکرێت، ئەستەم بێت.
بەرژەوەندی سیاسی و هاوپەیمانی: ئەکتەرە گەورە نێودەوڵەتییەکان، وەک ئەمریکا، ڕووسیا، تورکیا، ئێران و وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا، بەرژەوەندی و هاوپەیمانی سیاسی جیاوازیان لە ناوچەکەدا هەیە. ئەم جیاوازییانە کاریگەری لەسەر هەڵوێست و کردارەکانیان هەیە کاتێک باس لە پاراستنی کورد و مافەکانی دەکرێت.
سەروەری و دەستوەرنەدان: پرەنسیپی سەروەری دەوڵەت و دەستوەرنەدان لە کاروباری ناوخۆی وڵاتانی دیکە پرەنسیپێکی بنەڕەتی یاسای نێودەوڵەتییە. ئەمەش تا ڕادەیەک توانای کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ دەستوەردانی ڕاستەوخۆ بۆ پاراستنی کورد لە سوریا سنووردار دەکات، هەر چەندە ئەم خالە چەندەها جار لە بەرژەوەندی زلهێزە جیهانیەکان بنپێ کرایە لێ بو کورد تا ئێستا هیچی لەم خالە دەست نەکەوتوە.
سنووردارکردنی سەرچاوە و ئەولەویەتەکان: کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی سەرچاوە و توانای سنوورداری هەیە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ هەموو ئەو ململانێ و قەیرانە مرۆییانەی کە لە سەرانسەری جیهاندا ڕوودەدەن. لە هەندێک حاڵەتدا ئەمە دەتوانێت ببێتە هۆی هەندێک بارودۆخ، وەک ئەوەی ڕووبەڕووی کورد دەبێتەوە ل روژئاوایی کوردستان و گرنگی و پشتیوانییەکی پێویست وەرنەگیرێت.
ماندوێتی و نەبوونی ئیرادەی سیاسی: دوای چەند ساڵێک لە ململانێ و هەوڵدان بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ قەیرانی سوریا، ڕەنگە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تووشی ماندوێتییەکی دیاریکراو و نەبوونی ئیرادەی سیاسی بێت بۆ ئەوەی زیاتر خەریکی پاراستنی کورد و نەتەوەکانی دیکەی سوریا بێت.
سەرەڕای ئەم تەحەددایانە، کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەندێک هەنگاوی ناوە بۆ یارمەتیدانی کورد لە روژئاوا لەوانە هاوکاری مرۆیی، پشتیوانی لە هێزە کوردییەکان لە شەڕی دژی داعش، دیپلۆماسی بۆ بەرەوپێشبردنی چارەسەری سیاسی بۆ ململانێکان. بەڵام دیارە بۆ دەستەبەرکردنی ئاسایش و مافەکانی کورد لە روژئاوایی کوردستان پێویستە کاری زیاتر بکرێت و هەوڵێکی هاوئاهەنگ و بەردەوامی نێودەوڵەتیش بۆ بەدیهێنانی ئەمە پێویستە.
بۆچی بەڕاستی لایەنگرانی بارزانی لە روژئاوا زیاتر دەبنە قوربانی و ئارمانجی دژە کوردەکان؟
لایەنگرانی بارزانی لە روژئاوایی کوردستان ئاماژەن بۆ ئەو گروپ و کەسە کوردانەی کە پشتیوانی ئایدۆلۆژیای سیاسی و سەرکردایەتی و دیدگایی بارزانی دەکەن، کە بە شێوەیەکی نەریتی کەسایەتی سیاسی پێشەنگە لە هەموو پارچەکانی کوردستان بە تایبەتی لە هەرێمی کوردستان بارزانی ڕۆڵێکی بەرچاوی لە خەباتی کورد لە پێناوی چارەنووسیدا هەبووە و کاریگەریی سیاسیی لە ناوچەکەدا هەبووە و تا ئێستاش وەکە مەرجەع تەماشاییدوکرێت
چەند هۆکارێک هەیە کە ڕەنگە لایەنگرانی بارزانی ببنە ئامانج یان قوربانی لە روژئاوایی کوردستان:
ڕکابەری سیاسی: لەناو کایەی سیاسی کورددا، حیزب و ئایدۆلۆژیای سیاسی جیاواز هەیە. لایەنگرانی رێبازی بارزانی دەکرێ وەک ڕکابەر یان نەیارانی کوتلە سیاسییەکانی دیکەی کورد سەیر بکرێن، وەک پارتی یەکێتی دیموکراتی (پەیەدە) و باڵە چەکدارەکەی یەپەگەکە لە روژئاوایی کوردستان باڵادەستە. ئەم ڕکابەرییە دەتوانێت ببێتە هۆی گرژی و ململانێ و توندوتیژی لە نێوان گروپە جیاوازەکاندا.
کاریگەری و هاوپەیمانی دەرەکی: سەروک بارزانی پەیوەندییەکی پتەوی لەگەڵ حکومەتەکانی ناوچەکە هەیە بەلام لە هەمان کاتدا رابەری پرسی سەربەخووی کوردستان دەکات و ئەمەش دەتوانێت گومان لە لایەنگرانی رێبازی بارزانی بکات کە دڵسۆزییان هەیە کە لە روژئاوایی کوردستان درێژدەبێتەوە و ببێتە هۆی ئەوەی ببنە ئامانجی ڕێوشوێنی سەرکوتگەرانە یان هێرشی گروپە کوردیەکانی تر کە مەیلیان بو سەربەخوویی کوردستان نیە یان ئەکتەرە ناوچەییەکان.
ستراتیژ و ئامانجی جیاواز: ڕەنگە لایەنگرانی رێبازی بارزانی ستراتیژی و ئامانجی سیاسی جیاوازیان هەبێت لە چاو گروپە کوردییەکانی دیکەی روژئاوایی کوردستان ئەمەش بوتە هویی ئەوەیی کە ببنە ئامانجی گروپەکانی دژە کوردستانی بۆ نموونە، لایەنگرانی بارزانی ڕەنگە بانگەشە بۆ دانوستان و پرسە ئاشتی و دیالوگی گشتگیر بکەن بەلام ئەمە ب هەموو شێوەیەک لە لایەن پەیەدەوە رەتدەکرێتەوە. چونکە لایەنگرانی رێبازی بارزانی لە روژئاوا پێکهاتوون لەو کەسانەیی کە لە مێژینە دروستکەری زوربەیی رێکخراو و رەوتە کوردیەکانن کە رولێکی زور ئەرینی لە پرسی مافی کورد هەبووە. هەروەها سەروک بارزانی بە هەموو شێوەیەک بەرگیری لە روژئاوا دەکات و باشترین نمونە ناردنی هێزی پێشمەرگە بووە بو کوبانی لە کاتی هێرشی داعس بو سەر روژئاوا و هەموو کاتێک بە یەک چاو سەیری هەموو بەشێکی کوردستان دەکات و هەر ئەوە بووتە هویی ئەوە کە لایەنگرانی بارزانی کوردستانی بیر بکەنەوە نەک ئایدلووژیەکی تەسکی حزبی.
گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە بارودۆخ بۆ کورد لە روژئاوایی کوردستان ئاڵۆزە و زۆر فاکتەر بەشدارن لەو تەحەددای و مەترسیانەی کە گروپ و تاکی جۆراوجۆری کورد ڕووبەڕووی دەبنەوە. لە پێناو بەرەوپێشبردنی ئاشتی و سەقامگیری لە روژئاوا پێویستە کار بۆ گفتوگۆ و هاوکاری و ئاشتەوایی نێوان ئەکتەرە سیاسییە جیاوازەکانی کورد بکرێت، هەروەها دەستەبەرکردنی ڕێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ و دڵنیایی یاسایی بۆ هەموو هاووڵاتیانی ناوچەکە.
ئەم هەواڵە 1570جار خوێندراوەتەوە |
